حال وش سازمان حقوق بشری حال وش (سیستان و بلوچستان)
حال وش/ امروز چهارشنبه ۱۹ آذرماه ۱۴۰۴، مصادف با ۱۰ دسامبر روزی است که جهان بر اصول بنیادین حقوق بشر تأکید میکند؛ اصولی که باید بدون تبعیض برای همه انسانها تضمین شود. با اینحال، ایران و بویژه در سیستان و بلوچستان، نقض سازمانیافته و مستمر این حقوق اساسی همچنان ادامه دارد و زندگی هزاران شهروند بلوچ، در فضای سرکوب، تبعیض و ناامنی ساختاری رقم میخورد.
سالهاست که شهروندان بلوچ بهویژه فعالان اجتماعی، مذهبی و افراد فاقد توان دفاع حقوقی، در معرض بازداشتهای بدون حکم قضایی، انتقال به مکانهای نامعلوم و محرومیت از حق دادرسی عادلانه قرار دارند. نگهداری طولانی در بازداشتهای امنیتی و فقدان شفافیت حقوقی، خانوادهها را در وضعیت بلاتکلیف و آسیبزا رها میکند.
گزارشهای متعددی وجود دارد که بیان میکند شهروندان بلوچ در مراحل بازجویی تحت فشارهای روحی و جسمی قرار گرفته و برخی احکام سنگین، از جمله اعدام، بر پایه اعترافاتی صادر شده که متهمان گزارش میدهند در شرایط تهدید و بدون حضور وکیل گرفته شده است. این روند با اصول دادرسی عادلانه و کنوانسیونهای بینالمللی در تضاد مستقیم است.
بلوچستان در سالهای اخیر با آمار بالای اجرای احکام اعدام روبهرو بوده است؛ از اتهامات عمومی تا پروندههای امنیتی و اتهامات مرتبط به مواد مخدر. خانوادههای بسیاری پیش از اطلاع رسمی از اجرای حکم، تنها با تحویل جسد یا عدم تحویل آن مواجه شدهاند. روند اجرای احکام در بسیاری موارد بدون اطلاعرسانی قبلی و بدون انتشار اطلاعات دقیق انجام میشود.
دهها هزار خانواده در سیستان و بلوچستان در نبود فرصتهای شغلی به سوختبری روی آوردهاند. با وجود اینکه این فعالیت نتیجه مستقیم فقر ساختاری و نبود سیاستهای توسعهای است، برخوردهای مسلحانه، تعقیب و تیراندازی به خودروهای سوختبران، موجب کشته و زخمی شدن دهها جوان و سرپرست خانوار شده است؛ در حالی که هیچ برنامه جایگزین اقتصادی ارائه نشده است.
در سالهای اخیر گزارشهای متعددی از جانباختن شهروندان بلوچ در پی تیراندازیهای بدون هشدار یا فاقد توجیه امنیتی گزارش و مستند شده است. در اکثر موارد، قربانیان غیرمسلح بودهاند و شلیکها در ایستهای بازرسی، تعقیبهای جادهای و حتی مناطق مسکونی رخ داده است.
تخریب منازل در مناطقی از سیستان و بلوچستان، بدون ارائه سند رسمی، بدون حکم قضایی و بدون برنامه اسکان جایگزین، معیشت و امنیت روانی صدها خانواده را تهدید کرده است. حصارکشی، محاصره و تخریب اجباری سکونتگاههای اجدادی شهروندان، نقض آشکار حق مسکن و کرامت انسانی است.
دهها هزار نفر از مردم بلوچ در رده «فاقدین شناسنامه و مدارک هویتی» قرار دارند. نبود مدارک هویتی مساوی است با نبود حق تحصیل، درمان، بیمه، شغل رسمی، حساب بانکی، سفر داخلی، ازدواج ثبتشده و حتی خرید سیمکارت. موارد متعددی گزارش شده که برخی از این شهروندان بدون بررسی و دادرسی، بهعنوان «اتباع بیگانه» بازداشت شده و به افغانستان رد مرز اخراج از کشور شدهاند؛ درحالیکه آنان و خانوادههایشان متعلق به سیستان و بلوچستان هستند. محرومیت از هویت قانونی، یکی از عمیقترین اشکال بیصدا و طولانیمدت نقض حقوق بشر است.
بلوچستان با کمبود جدی زیرساختهای عمومی از جمله آب آشامیدنی، فاضلاب، راههای ایمن، برق پایدار، حملونقل عمومی، اینترنت و خدمات رفاهی مواجه است؛ وضعیتی که بسیاری از مناطق را در سطحی کمتر از حداقل استانداردهای زندگی قرار داده است. نبود زیرساخت آموزشی، برگزاری کلاسها در کپَر، ساختمانهای نیمهکاره یا فضاهای فاقد تهویه و تجهیزات، کیفیت آموزش را بهشدت کاهش داده و چرخه فقر را برای نسل آینده بازتولید میکند. در حوزه معیشت نیز فقدان فرصت شغلی و نبود برنامههای توسعهای، هزاران نفر را به مشاغلی پرخطر مانند سوختبری سوق داده است؛ وضعیتی فاقد امنیت شغلی، بدون بیمه و با پیامدهای سنگین انسانی.
بحران سلامت و مرگومیر قابل پیشگیری
سیستان و بلوچستان در شاخصهای درمانی یکی از آسیبپذیرترین مناطق کشور است. فاصله طولانی تا مراکز درمانی، نبود متخصص، کمبود امکانات اورژانسی و تجهیزات تشخیصی، بارها منجر به مرگ بیماران در مسیر انتقال یا داخل مراکز فاقد امکانات شده است. مرگومیر مادران باردار به دلیل نبود متخصص زنان، قصور پزشکی، تأخیر در رسیدگی یا نبود ICU و MRI، یکی از نگرانیهای جدی و تکرارشونده است. این روند، نشانه یک بحران ساختاری در نظام سلامت منطقه و تعارض آشکار با اصل حق سلامت و دسترسی برابر به خدمات درمانی است.
روز جهانی حقوق بشر یادآور این است که هیچ انسانی نباید خارج از شمول قانون و کرامت قرار گیرد
حق زندگی، حق امنیت، حق محاکمه عادلانه، حق مسکن و حق اعتراض مسالمتآمیز، حقوقی قابل مذاکره و قابل معامله نیستند. سیستان و بلوچستان همچنان شاهد نقض این حقوق بنیادی است و صدای خانوادههای داغدار، بازداشتشدگان بیخبر، سوختبران جانباخته، کودکان یتیم و مادران چشمانتظار، نیازمند شنیده شدن است.
روز جهانی حقوق بشر، نه فقط یک تاریخ در تقویم، بلکه یادآوری مسئولیت مشترک برای توقف رنج انسانهایی است که تنها مطالبهشان «زندگی برابر، امن و با کرامت» است.
